Historia straży rybackich w Polsce
użytkownik 116256
2012-08-30
*
Problem pilnowania lasów, pól i wody jest tak stary jak pojęcie własności. Odkąd jakiś obszar był czyjąś własnością spoczywał na nim obowiązek jego ochrony. W tym celu powoływał różnych pilnujących, dozorców lub strażników. Z biegiem czasu sprawy te były normowane ustawami państwowymi. Także już w odrodzonej Niepodległej Polsce ukazało się w 1924 roku Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Dóbr Państwowych w sprawie organów straży dla ochrony rozmaitych gałęzi kultury krajowej w tym: i rybołówstwa.
Jednak znaczące zmiany wprowadza dopiero „Ustawa o rybołówstwie” z 1932 roku nakazująca, żeby każdy: „Wykonujący rybołówstwo w swych obwodach właściciele i jeziorowe spółki rybackie, jako też dzierżawcy obwodów rybackich mają na swój koszt ustanowić straż rybacką”. Strażnicy po zaprzysiężeniu otrzymywali legitymacje i odznaki jako tarczę z żółtej blachy z godłem pośrodku i napisem wokoło „Strażnik Rybacki”, umieszczonej na opasce sukiennej koloru niebiesko-czerwonego. Po drugiej wojnie światowej używano w dalszym ciągu oznak przedwojennych, dostosowując je jedynie do nowych czasów przez sklepanie korony, co widać na załączonej fotografii.
Foto nr 1.
W 1949 roku zostało wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych rozporządzenie zmieniające tylko rotę ślubowania dla strażników rybackich, wzór oznaki pozostawał taki sam. Wprowadzono natomiast oznaki mniejsze, o różnym rysunku orła i liternictwa, na opasce płóciennej i węższej.
Foto nr 2.
Kolejną odznakę ustanowił Zarząd Główny Polskiego Związku Wędkarskiego w 1970 roku. Po raz pierwszy pojawia się na niej napis „Społeczna Straż Rybacka” oraz numer nadania. W porównaniu do poprzednich, odznaki te były dość małe oraz wykonywane z mosiądzu lub miedzi, w dwóch wersjach: grubszej i cieńszej.
Foto nr 3.
Nowa „Ustawa o rybactwie śródlądowym” z 1985 roku regulowała powstanie Państwowej i Społecznej Straży Rybackiej. Rozporządzenie Rady Ministrów określało natomiast, że oznaka Społecznej Straży Rybackiej miała być wykonana z płytki metalowej koloru srebrnego (z zapinką) i powinna być przypinana do zewnętrznej, lewej części ubioru. Oznaki te, na zamówienie poszczególnych Okręgów PZW, wykonywane były przez Mennicę Państwową i wytwórców prywatnych, wszystkie wydawane egzemplarze były numerowane. Ciekawostkę stanowi to, że pewien typ oznaki okazał się w praktyce niezbyt wyraźny i dlatego użytkownicy malowali go, często na różne kolory, chcąc poprawić jego czytelność.
Foto nr 4.
Wydanie „Ustawy o zmianie przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej” w 1990 roku spowodowało zmianę godła także na oznakach Społecznej Straży Rybackiej. Zmiana ta przebiegła bardzo różnie, ponieważ w jednych Okręgach PZW zamawiano nowe oznaki z orłem w koronie, w innych dorabiano korony na istniejących już oznakach, a także, wielu strażników indywidualnie dokonywało takiej przeróbki.
Foto nr 5.
Ostatnią zmianę oznaki strażnika Społecznej Straży Rybackiej wprowadza Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 1997 roku. Zmiana ta została określona w załączniku nr 5 do w/w. rozporządzenia, a polegała na tym, że kształt, wielkość, materiał i napisy pozostały takie same, lecz została pozbawiona godła państwowego, które zastąpiono symbolem ryby. I tak, kiedy przez prawie 80 latach straż rybacka mogła dumnie nosić orła, strażnicy Społecznej Straży Rybackiej go stracili. Nowe oznaki wykonywane są przez różnych producentów i różną techniką, wydawane egzemplarze posiadają kolejną numerację.
Foto nr 6.
Poza przepisowymi oznakami służbowymi, strażnicy na ubiorach ochronnych noszą także różne naszywki, podkreślające ich przynależność do określonego Okręgu PZW oraz straży rybackiej. Są one wykonywane różną techniką i mają różną wielkość.
Foto nr 7 .
W obecnym kształcie Społeczna Straż Rybacka funkcjonuje na podstawie znowelizowanej ustawy o rybactwie śródlądowym z dnia 24 września 2010 roku, która nie zmieniła nic w rodzaju oznakowania, legitymacji służbowych i uprawnień strażników. Choć działające teraz straże nie mają nic wspólnego z ustrojem komunistycznym i zrzeszają osoby pracujące społecznie, całkowicie za darmo, to przez wielu złośliwych ludzi strażnicy nazywani są niesprawiedliwie ormowcami, komunistami itp. Jest to niepoprawne, ponieważ straż rybacka działała już dużo wcześniej, a szczegółowy zakres jej działania zatwierdzono ustawowo już w okresie międzywojennym XX wieku. Dawniej strażnicy w dalsze rewiry jeździli na patrole konno lub rowerami, ponieważ mieli na pewno większe obszary do pilnowania i wody były bardziej zasobne w ryby, dlatego też i kary były surowsze gdy przyłapano kłusownika. Oczywiście od tego czasu do dziś zmieniły się możliwości i sposoby działania straży rybackiej. Technika, pojazdy terenowe i inne nowinki techniczne ułatwiają pracę strażnikom w chwili obecnej. Natomiast nie ma jakiejś specjalnej bazy danych, która informowałby ile jednostek Społecznej Straży Rybackiej funkcjonuje teraz w kraju i ilu jest jej członków. Tylko przykładowo i jako ciekawostkę podam, że w Okręgu Jeleniogórskim funkcjonuje 9 powiatowych straży rybackich, które zrzeszają 169 strażników. Strażnicy w 2011 roku wykonali 754 kontroli, wylegitymowali 5985 osób i ujawnili 241 wykroczeń, a w patrolach spędzili 6224 godzin. Ze Społeczną Strażą Rybacką, na podstawie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 stycznia 2002 roku, współpracuje także Państwowa Straż Rybacka, wyposażona ustawowo w o wiele większe uprawnienia niż strażnicy społeczni. Jednak funkcjonariuszy Państwowej Straży Rybackiej jest bardzo mało i gdyby nie pomoc społeczników ich sukcesy w walce z kłusownictwem byłaby o wiele mniejsze, natomiast współdziałanie pozwala osiągać lepsze wyniki.
W powyższym artykule wykorzystano zdjęcia eksponatów z kolekcji Pana Wojciecha Boczkowskiego, któremu serdecznie dziękuję za merytoryczną pomoc przy powstaniu artykułu i udostępnienie zbiorów.
autor: Mirosław Kurzeja
http://www.spoleczna-straz-rybacka.com.pl/